p-ISSN: 1300-0551
e-ISSN: 2587-1498

Savaş KUDAŞ1, M. Mesut ÇELEBİ2

1Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ankara
2Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Spor Hekimliği Anabilim Dalı, Ankara

Anahtar Sözcükler: Spor yaralanmaları, mandibula kırıkları, kafa travması, futbol, egzersiz

Öz

Futbol tüm dünyada en sık yapılan spor dallarından biri olup son yıllarda popülaritesi oldukça artmıştır. Artan katılımla birlikte futbola bağlı yaralanmalar da dikkat çeker düzeye çıkmıştır. Gerçekleşen yaralanmaların yaklaşık %22’si kafa ve yüz bölgesinde yer alır. Kafa yaralanmaları sırasında oluşan kırıkların yaklaşık %27’si mandibulada görülmektedir. Mandibular kırıklar lokalizasyonlarına göre kondiler, koronoid, ramus, köşe, parasimfiz, simfiz ve alveoler diye adlandırılır. Bu olguda sportif aktivite sırasında yüz travması sonucunda mandibular kırık oluşmuştur. Kırık daha ince olan kondil kısmındaydı. Bu olguda tanı, tedavi ve rehabilitasyona ilişkin bilgi verilmektedir.

Olgu Sunumu

Yirmiüç yaşında, altı yıldan beri profesyonel futbol oynayan erkek sporcu spor hekimliği polikliniğine çene ağrısı şikayeti ile başvurdu. Sporcu mücadelenin yoğun olduğu stoper mevkiinde oynamaktaydı. Anamnezinde dört gün önce oynanan maçta sol çenesine dirsek darbesi aldığı anlaşıldı. Sporcu darbe sonrası kısa süren tedavinin ardından oyuna devam etmiş ve aynı bölgeye tekrar benzer bir darbe almıştı. Maçın bitmesiyle birlikte futbolcunun sol çene mandibular ekleminin hemen altında hafif şişlik ve ağrı oluşmuştu. Olgu yumuşak doku travması olarak değerlendirilip soğuk uygulama ve kompresyon yapılmış, oral NSAI ilaç (50mg diklofenak sodyum 2x1) başlanmıştı. Futbolcu şikayetlerinin geçmediğini belirterek polikliniğe başvurdu.

TANI
Hastanın muayenesinde, mandibular eklemin yaklaşık 1cm alt kısmında hafif şişlik, eklem hareketlerinde ve palpasyonda ağrı vardı. Hasta çenesini açmaya çalıştığında ağrısı artmaktaydı. Çenede asimetri ve oklüzyon bozukluğu yoktu. Hastaya tanı konulması amacıyla direkt grafi çekildi, ancak grafide kemikte herhangi bir patoloji saptanmadı. Bunun üzerine KBB hastalıkları uzmanı ile konsültasyon sonucu olgunun CT’sinin çekilmesine karar verildi. CT’de mandibulada kırık hattı gözlendi. Kırık, mandibulanın daha ince olan kondiller kısmındaydı (Resim 1).

TEDAVİ
Hastaya mandibulayı fikse eden thermoplast çene ateli yaptırıldı ve onbeş gün boyunca kullanması önerildi. Sporcu bu süre içerisinde sıvı gıdalar ile beslendi ve çene hareketi minimale indirildi. İki hafta sonra yapılan kontrollerinde, hasta şikayetlerinin azaldığını bildirdi. Futbolcunun spora dönüş süresini kısaltabilmek için özel antrenman programı planlaması yapıldı. Bu amaçla birinci haftanın sonunda bisiklet ve alt ekstremite kuvvet egzersizleri, sonraki hafta ise saha egzersizleri verildi. Bu egzersizler aerobik ve anaerobik dayanıklılık, koordinasyon, kuvvet ve çabukluk çalışmaları şeklindeydi. Dördüncü haftada yapılan kontrollerde hastanın herhangi bir şikayeti kalmadığı anlaşıldı. Ancak sporcu iki hafta daha mücadele içeren antrenmanlardan uzak tutuldu. Altıncı haftanın sonunda takım çalışmalarına katılmasına izin verildi.

Tartışma

Günümüzde futbolun popülaritesinin artmasıyla birlikte bu spora katılım, dolayısı ile futbol yaralanmalarında da bir artış gözlenmeye başlamıştır. Literatürde 1000 maç saati başına verilen ortalama futbol yaralanmaları oranı %16.6-18.6 civarındadır (4,7). Bu yaralanmaların %72.1’i alt ekstremitede görülmektedir. Bir çalışmada 16-18 yaş grubu alt seviyedeki genç erkek futbolcularda yaralanma insidansı 1000 saat maç başına 42.5 verilmiştir (10). Bunun aksine, Finlandiya’da 263 yüksek seviyedeki sporcuyu içeren bir çalışmada ise yaralanma insidansı 1000 saat maç başına 16.6 bulunmuştur (7).

Cheng ve ark. tüm futbol yaralanmalarının %37’sinin (120’de 44) diğer sporcularla çarpışma sonucu oluştuğunu rapor etmişlerdir. Bu yaralanmaların %22’sini kafa travmaları oluşturmaktadır (2). Futbol yaralanmaları sıklıkla alt ekstremitelerde gerçekleşir. Bununla birlikte, kalecilerde alt ekstremite yaralanmalarından daha sık üst ekstremite, kafa, yüz, ve boyun yaralanmaları gözlenir (6,8). Üst ekstremite yaralanmaları üst düzeydeki sporcularda daha çok gözlenmektedir (9). Spora bağlı kafa yaralanmalarına %62.3 futbolcularda, %14.5 kayak sporcularında, %6.5 ise ata binenlerde rastlanır (3,4). Futbolcularda mandibula kırıkları sıklıkla kafa kafaya çarpışma veya çeneye dirsek darbesi sonucu oluşur (9). Mandibula kırıkları en sık kondilde (%36), daha sonra sırasıyla korpusta (%21) ve angulusta (%20) görülür (12).

Konuya ilişkin çalışmalarda kafa travmaları kaleci ve defans oyuncularında %4-22 arasında değişen oranlarda verilmektedir (3,4,6). Kafa travmaları arasında maksilla ve mandibula travmaları %89.8 kadardır (5,9,7,11). Bunların %10.2’si sadece yumuşak doku travması şeklinde olmaktayken %13.9’u kırıklardır ve bunların da %27.2'si mandibulayı içermektedir (1,4,5,7,11). Futbolcular, ve özellikle defans oyuncuları ve kaleciler bu travmalara diğer oyunculardan daha fazla maruz kalmaktadır (6,8). Kafaya gelen darbelerde çoklu kırıklar ve cerrahi müdahale gerektiren yaralanmalar meydana gelebilmektedir (9). Travma sonrasında klinik değerlendirme net değilse tanı atlanabilir. Bazen direkt grafi ile de tanı konulamayabilir. Bu olguda dikkat edilecek husus travma sonrası uzun süren çene ağrısı semptomunun varlığıdır. Tanıda panaromik çene grafisi ve bilgisayarlı tomografi (CT) önem taşır.

Mandibula kırığı tedavisinde iki yöntem uygulanmaktadır (12). Sporcularda maksilofasiyal yaralanmaların %93.5’i cerrahi gerektirir. Cerrahi yaklaşımda kırık olan alana plak yerleştirilip sporcunun en kısa sürede takımla beraber çalışması sağlanır. Cerrahi sonrası hasta ortalama üç gün hastanede kalır, 40 gün sportif aktivitelerden uzak tutulur. Sporcu üç ay süreyle kendini direkt travmalardan korumalıdır. Eğer kemik deplase olmamışsa, konservatif yaklaşım uygulanabilir. Mandibula bir atelle sabitlenip hasta 2-4 hafta dinlendirilir. Bu süre sonunda tetkik tekrarıyla birlikte kontrol edilir.

Futbol oynayanlarda kafa travmaları arasında mandibular kırıklar diğer spor dallarına göre daha fazla meydana gelir (1). Futbolcularda kafaya gelen dirsek veya ayak darbesi ve kafa kafaya çarpışmalar, basit bir yumuşak doku travmasından beyin kontüzyonuna giden bir yelpazede sonuçlanabilir. Antrenörler ve spor hekimleri yüz ve çene yaralanma özellikleri açısından bilgilendirilmelidir (9). Çeneye gelen travmalarda sporcu ayrıntılı şekilde muayene edilmeli, takıma dönüş süresinin uzamaması için erken ve doğru tanı konmalıdır.

Kaynaklar

  1. Antoun JS, Lee KH: Sports-related maxillofacial fractures over an 11-year period. J Oral Maxillo Surg 66: 504-8, 2008.
  2. Cheng TL, Fields CB, Brenner RA, Wright JL, Lomax T, Scheidt PC: Sports injuries: an important cause of morbidity in urban youth. District of Columbia Child/Adolescent Injury Research Network. Pediatrics 105: E32, 2000.
  3. Chomiak J, Junge A, Peterson L, Dvorak J: Severe injuries in football players: influencing factors. Am J Sports Med 28(5 Suppl): S58-68, 2000.
  4. Dvorak J, Junge A: Football injuries and physical symptoms: a review of the literature. Am J Sports Med 28(5 Suppl): 3-9, 2000.
  5. Exadaktylos AK, Eggensperger NM, Eggli S, Smolka KM, Zimmermann H, Iizuka T: Sports related maxillofacial injuries: the first maxillofacial trauma database in Switzerland. Br J Sports Med 38: 750-3, 2004.
  6. Hame SL, LaFemina JM, McAllister DR, Schaadt GW, Dorey FJ: Fractures in the collegiate athlete. Am J Sports Med 32: 446-51, 2004.
  7. Luthje P, Nurmi I, Kataja M, et al: Epidemiology and traumatology of injuries in elite soccer: a prospective study in Finland. Scand J Med Sci Sports 6: 180-5, 1996.
  8. Mihalik JP, Myers JB, Sell TC, Anish EJ: Maxillofacial fractures and dental trauma in a high school soccer goalkeeper: a case report. J Athl Train 40:116-9, 2005.
  9. Papakosta V, Koumoura F, Mourouzis C: Maxillofacial injuries sustained during soccer: incidence, severity and risk factors. Dent Traumatol 24: 193-6, 2008.
  10. Peterson L, Junge A, Chomiak J, Graf-Baumann T, Dvorak J: Incidence of football injuries and complaints in different age groups and skill-level groups. Am J Sports Med 28(5 suppl): S51-7, 2000.
  11. Roccia F, Diaspro A, Nasi A, Berrone S: Management of sport-related maxillofacial injuries. J Craniofac Surg 19: 377-82, 2008.
  12. Senen D, Erol S, Orhan E, Sevin A, Erdoğan D: Mandibula kırıklarında klinik yaklaşımlarımız. Türk Plast Rekonstr Est Cer Derg 14: 102-4, 2006.